“Mensen vragen me of het alweer beter met me gaat. Nou nee, wat denk je zelf? Het gaat alleen maar slechter met me. Met drie jonge kinderen kom ik er ook helemaal niet aan toe om stil te staan bij wat er allemaal gebeurd is de afgelopen maanden. Ik moet door, voor hen”.
Rouwen is heen en weer bewegen tussen verdriet en het leven weer oppakken. Het is een werkwoord en het is heel hard werken. Rouwen is een uniek en persoonlijk proces. Het is geen kwestie van een paar rouwfasen doorlopen en klaar. Het verlies neem je mee, de rest van je leven. Wij, de mensen in de omgeving van een dierbare in rouw, vinden het vaak moeilijk om hiermee om te gaan, om de ander zo verdrietig te zien. Dat willen we oplossen. Omdat we niet weten hoe het voelt om je partner, kind, broer, zus of ouder te verliezen, projecteren we onze eigen ideeën en gedachten over rouwen op degene die het als geen ander weet en ervaart. Hoewel het goed bedoeld is, slaan we de plank vaak behoorlijk mis. In dit blog beschrijf ik de ervaring van een cliënt in diepe rouw en beschrijf ik een aantal tips om een dierbare in rouw bij te staan.
Dieptepunt
“Ze denken dat het overlijden van Tom* het dieptepunt was, en dat het nu alleen maar beter kan worden. Maar het lijkt alsof het nu pas tot mij doordringt wat er allemaal gebeurd is. Ik mis hem steeds meer”.
Ik zit tegenover Loes*. Begin april van dit jaar is haar echtgenoot en de vader van haar drie jonge kinderen overleden aan de gevolgen van Corona. Hij werd eind januari in het ziekenhuis opgenomen met heftige uitvalverschijnselen na een griep. Later blijkt hij een hersentumor te hebben. Loes is dan net met zwangerschapsverlof gegaan en bevalt begin februari in het ziekenhuis van haar dochter, terwijl Tom een paar verdiepingen lager op de IC ligt. Uiteindelijk overlijdt hij twee maanden later aan corona. Loes heeft hem dan 12 dagen niet mogen zien.
Depressief
“Ze vinden me depressief en raden me aan om daarmee naar de huisarts te gaan. Maar wat denken ze dan? Ik heb mijn man verloren en ben overgebleven met een baby en twee kleine kinderen”.
Vanaf de geboorte van hun dochter hebben vriendinnen hulptroepen in stelling gebracht. Vanaf dat moment heeft Loes niet meer hoeven te koken. En sinds het overlijden van Tom komt er iedere avond iemand in huis slapen.
Dankbaar
“Ik ben hun echt heel dankbaar, zonder deze hulp had ik het nooit gered. Maar het lijkt alsof ze het zat worden. Ze denken dat je een paar fasen doorloopt en dat het nu weer beter moet gaan. Maar ze hebben geen idee hoe het is. Het dringt nu pas tot me door wat er allemaal gebeurd is. Ik word gek van verdriet van het idee dat ik de rest van mijn leven zonder Tom moet leven en dat mijn kinderen zullen opgroeien zonder papa. Dat mijn dochter straks helemaal geen herinneringen heeft aan haar vader, dat had ik haar zo gegund. En dan nog gewoon het praktische deel. Voorheen hadden we alles verdeeld, Tom deed een deel en ik deed een deel. Nu moet ik alles in mijn eentje doen en is er niemand meer waarmee ik mijn zorgen kan delen.”
Er rollen tranen over haar wangen. Ik kijk en luister naar haar, stel af en toe een vraag, maar laat haar vooral praten.
Geen roze wolk
“Het ergste vind ik dat mensen me gaan vertellen wat zij denken dat goed voor me is. Zoals: misschien is het beter dat je zelf weer de regie gaat nemen over alle hulptroepen. En: misschien moet je weer gedeeltelijk gaan beginnen met werken, dan heb je wat afleiding, dat is goed voor je….. Ik maak zelf wel uit wat goed voor me is! Ik heb niet eens verlof gehad. Ik ben alleen maar bezig geweest met de ziekte van Tom. Ik ben bevallen en zat daarna weer iedere dag in het ziekenhuis, er was geen roze wolk.
vingerafdruk
In een rouwproces zijn verschillende onderdelen te onderscheiden. Deze onderdelen worden wel de rouwfasen of rouwtaken genoemd. Rouwen is geen kwestie van het doorlopen van deze rouwfasen. Er is geen vaste volgorde, al wekt de term “rouwfasen” wel die indruk. In het rouwproces zijn vier grote onderdelen te herkennen. Ze brengen alle vier hun eigen emoties mee en kunnen dwars door elkaar heen lopen. Soms treden ze gelijktijdig op, dan weer wisselen ze elkaar af.
De onderdelen van het rouwproces zijn:
· De realiteit van het verlies onder ogen zien.
· De pijn en het verdriet van het verlies aangaan.
· Voorzichtig terugkomen in het leven zonder die ander.
· Het verlies gaan integreren als onderdeel van het leven.
Deze onderdelen doorloopt ieder mens anders, in een heel eigen ritme. Toch kun je er geen overslaan. Ze vormen een traject dat afgelegd moet worden om verder te kunnen gaan. Daarom worden ze ook wel “rouwtaken” genoemd. Rouwen is een werkwoord en is heel hard werken. Het is een uniek en persoonlijk proces. Zoals Manu Keirse treffend omschrijft: rouwen is als een vingerafdruk: iedereen heeft er een, maar bij iedereen is die verschillend. Het is zoeken naar een nieuwe balans, zonder de dierbare overledene. Het is heen en weer geslingerd worden tussen verdriet en het leven weer oppakken.
Aannames
Oude of eigen ideeën over rouw maken dat mensen met verlies zich onbegrepen voelen en zich terug trekken. Zoals Loes:
“Ik ben bang dat mijn vriendinnen genoeg van mij krijgen als ik het steeds niet met ze eens ben. Ze bedoelen het goed, maar het is niet wat ik nodig heb. Ik weet niet wat ik daarmee moet doen. Als ik er steeds tegen in ga, heb ik straks niemand meer, dan heeft iedereen zich van me afgekeerd.”
Omdat we niet weten hoe het voelt om je partner, kind, broer, zus of ouder te verliezen, projecteren we onze eigen ideeën en gedachten op degene die het als geen ander weet. Daarmee doen we meer kwaad dan goed.
Als je wilt weten hoe het met iemand gaat die een dierbare verloren heeft, dan moet je bereid zijn om naar het antwoord van hem of haar te luisteren. Zonder oordeel, zonder je eigen mening daarover heen te leggen.
Slingerend proces
Rouwen is een proces waarbij herstel en verlies in balans zouden moeten zijn. Het duale procesmodel van Stroebe en Schut (1999) laat zien dat rouwen een slingerend proces is. Zie afbeelding.
Dit model gaat uit van twee werkelijkheden die aandacht vragen in een rouwproces. De persoon in rouw is een dierbaar iemand verloren en moet daarin een weg zien te vinden en tegelijkertijd is er het dagelijkse leven dat verder moet gaan. Aan de ene kant heeft de rouwende tijd en ruimte nodig voor het verdriet en aan de andere kant vraagt het dagelijkse leven aandacht. Het is belangrijk dat beide kanten aan bod komen. Het ene is niet beter of slechter dan het andere; het gaat om de balans ertussen. Gezond rouwen is heen en weer bewegen tussen het verliesgerichte deel en het herstelgerichte deel.
In de praktijk
In de praktijk zien we vaak dat dit proces helemaal niet in balans is. De persoon in rouw komt niet toe aan stilstaan bij het verlies door allerlei omstandigheden. Of vermijdt dit om de pijn niet te voelen en gaat stug door met zijn/haar leven en zit vooral in het herstelgerichte deel. Of de persoon in rouw is zo verdrietig en in de put door het verlies, dat hij/zij niet meer in staat is om het gewone lezen weer op te pakken en vooral in het verliesgerichte deel zit.
“Ik heb nog geen tijd gehad om echt stil te staan bij wat er allemaal gebeurd is. Ik kan niet in een hoekje gaan zitten, ik moet door voor de kinderen. Er komt nu pas voor het eerst tijd voor mezelf. Als alle drie de kinderen naar de opvang gaan binnenkort. Misschien dat ik dan toe kom aan mezelf en rouwen. Maar als ik weer moet gaan werken heb ik geen tijd meer voor mezelf, als ik dan thuis ben zijn er ook altijd de kinderen,”
Tips
Hoe kun je een dierbare in rouw in je omgeving nu eigenlijk bijstaan? Als je wilt weten hoe het de persoon gaat die een dierbare verloren heeft, dan moet je bereid zijn om naar hem of haar te luisteren. Zonder oplossingen te bedenken, zonder oordeel, zonder je eigen mening er over heen te leggen. Hieronder volgen een aantal tips:
- Ga naar mensen toe (ook als je niet weet wat je moet zeggen), stel het niet uit.
- Vraag niet “hoe gaat het?”, maar “Hoe ben je de afgelopen dagen doorgekomen?”
- Nodig uit om te vertellen en luister, blijf luisteren en luister nog een keer.
- Heb geduld, veel geduld, ook na een paar maanden, een half jaar, een jaar. Rouw gaat niet over…
- Probeer het niet op te lossen voor de persoon in rouw. Denk niet voor de ander, maar vraag aan de persoon in rouw wat hij wil, denkt of voelt.
- Leg jouw mening niet op die van de persoon in rouw.
- Oordeel niet.
- Vertel wanneer je terugkomt, maak concrete afspraken (niet: “Als je me nodig hebt, kun je me bellen of weet je me te vinden”).
- Heb kennis van het rouwproces, dan kun je bepaalde zaken voor de rouwende normaliseren (moeheid, vergeetachtigheid, hallucinaties, boosheidsreacties, schuldig voelen, deze zijn normaal in een rouwproces).
- Laat mensen zo vaak mogelijk hun verhaal vertellen (niet je eigen verhaal vertellen, daar kan de persoon in rouw niets mee).
- Blijf de naam van de overledene noemen. Praat over de overledene, hou de herinneringen levend.
- Bied praktische hulp (soepje of maaltijd brengen, kinderen naar school brengen, oppassen, enz.)
* in verband met privacy zijn de namen verzonnen. Het verhaal is geplaatst met toestemming van de cliënt .