Afgelopen donderdag was ik in Papendrecht bij een lezing van de Vlaamse Klinisch psycholoog Manu Keirse. Hij wordt gezien als autoriteit in Nederland en België op het gebied van omgaan met rouw en verlies en palliatieve zorg. Het was een zeer inspirerende lezing met als titel: “Verlies en verder”.
Verlies overleven is rouwarbeid verrichten
Manu Keirse spreekt niet meer over rouw verwerken maar over verlies overleven. Bij verwerken ga je ervan uit, dat het verlies ooit over is. Mensen die een dierbare hebben verloren of ander verlies hebben geleden, weten dat dit niet zo is. Verlies blijft altijd een onderdeel van je leven. Om verlies te overleven moet een rouwende rouwarbeid verrichten. Rouw is een heftige, maar normale reactie op een ingrijpende gebeurtenis in iemands leven. Dit is serieus, hard werken voor lichaam en geest.
Vier rouwtaken
Er zijn volgens Manu Keirse vier taken voor deze rouwarbeid (deze taken vinden niet persé in chronologische volgorde plaats):
Het onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies. Niet kunnen geloven dat de ander er niet meer is, de ander nog steeds zien op verschillende plekken. Het wel weten (hoofd) maar nog niet voelen (hart) van het verlies, dit komt pas later (soms pas jaren later!).
Het ervaren van de pijn van het verlies. Mensen kunnen niet om de pijn heen. De pijn komt naar buiten in golven van verdriet in pijnscheuten, extreme vermoeidheid, vergeetachtigheid, in agressie en boosheid, in schuldgevoelens. Bovenop je eigen pijn voel je ook de pijn van anderen om je heen.
Aanpassen aan de wereld zonder deze persoon. Dit is voor iedereen anders. Rouw en Verlies is als een vingerafdruk van verdriet: een vingerafdruk herkent iedereen, maar er zijn er geen twee hetzelfde. Ze zijn uniek. Zo gaat het ook met het overleven van rouw en het aanpassen aan de wereld zonder die ene persoon. Iedere rouwende doet dit op zijn eigen unieke manier.
Opnieuw leren genieten van dingen en herinneringen levendig bewaren. Verlies overleven is rouwarbeid verrichten. Dit heeft niks te maken met vergeten en loslaten. Maar leren vasthouden in de werkelijkheid.
Hoe kun je mensen in rouw en verdriet helpen?
Manu Keirse geeft in zijn lezing duidelijke aanwijzingen hoe je mensen in rouw kunt helpen:
- Ga naar mensen toe.
- Vraag niet “hoe gaat het?”, maar “Hoe ben je de afgelopen dagen doorgekomen”.
- Nodig uit om te vertellen en luister, blijf luisteren, luister nog een keer. En als je denkt dat je klaar bent met luisteren, luister je weer!
- Heb geduld.
- Vertel wanneer je terugkomt (niet: “Als je me nodig hebt, kun je me bellen of weet je me te vinden”)
- Heb kennis van het rouwproces, dan kun je bepaalde zaken normaliseren (moeheid, vergeetachtigheid, hallucinaties, boosheidsreacties, schuldig voelen zijn normaal in een rouwproces)
- Laat mensen zo vaak mogelijk hun verhaal vertellen (niet je eigen verhaal vertellen, daar kunnen ze niets mee)
- Praat over de overledene, hou de herinneringen levend
- Zorg dat mensen zo goed mogelijk geïnformeerd zijn over wat er gebeurt is met de overledene
- Laat de rouwende afscheid nemen van de overledene
Wat ik vooral meeneem van deze lezing is hoe je betekenisvol kunt zijn voor rouwenden die te maken hebben met verlies en verdriet door er alleen maar te zijn en te luisteren, echt te luisteren en nog een keer te luisteren. Het is een bijzondere lezing met een intense boodschap. De vele persoonlijke ervaringsverhalen die Manu Keirse met zijn heerlijke Vlaamse tongval vertelt, raken mij diep. De avond vliegt voorbij…